II wojna światowa. W Lubuskiem był obóz koncentracyjny
Na terenie obecnego województwa lubuskiego podczas II wojny światowej znajdowało się kilka filii obozów koncentracyjnych. W Przybyszowie miał swoją siedzibę podobóz KL Gross-Rosen. W 1940 r. powstał obóz Gross-Rosen, jako filia KL Sachsenhausen, której więźniowie przeznaczeni byli do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. Filie tego obozu znajdowały się także na terenie Dolnego Śląska. Według dostępnych danych szacunkowa liczba ofiar obozu Gross-Rosen wynosi ok. 40 tys. osób.
Także na terenie zakładu Deutsche Wollenwaren Manufaktur w Grünbergu, była filia KL Gross-Rosen. To stamtąd wyszedł najdłuższy Marsz Śmierci.
Obóz koncentracyjny w Grünberg
Od lutego 1942 r. na terenie zakładu DMW (po wojnie powstała Polska Wełna) został zorganizowany obóz pracy dla kobiet narodowości żydowskiej z okolic Sosnowca i Chrzanowa. Według źródeł historycznych w tym samym obozie były także kobiety innych narodowości. Kilka miesięcy później, więźniarek było już 400 i zostały zakwaterowane w przystosowanym do przetrzymywania więźniów w budynku przy ul. Wrocławskiej 33.
Więźniarek w 1944 r. było już ok. 1000. Zajmowały się obsługą maszyn włókienniczych. Nadzór nad obozem DWM w kwietniu 1944 r. przejął zarząd obozu koncentracyjnego KZ Gross-Rosen. Wcześniej kobiety pracowały na 12-godzinnych zmianach, po zmianie zarządcy godziny pracy zostały wydłużone do 14, na dwie zmiany. Warunki w obozie uległy pogorszeniu.
Najdłuższy Marsz Śmierci podczas II wojny światowej
28 stycznia 1945 r. do obozu przetransportowano polskie i węgierskie Żydówki z Birkenau i z obecnej Sławy, w liczbie ok. 1700 osób. Następnego dnia, 29 stycznia wyruszył jeden z najdłuższych Marszów Śmierci podczas II wojny światowej. Jest także uważany za najtragiczniejszy. Trasy tego marszu to 500 i 800 kilometrów. Więźniarki podzielono na dwie grupy po 1300 osób. Pierwsza z z nich szła w kierunku obozu w Bergen-Belsen. Natomiast druga m w kierunku obozu w Dachau. Dlaczego? W Marszu Śmierci wzięło udział 2600 kobiet. Do 6 maja 1945 r. przeżyło tylko 300 z nich. Zostały wyzwolone przez żołnierzy amerykańskich.
Zielonogórzanie upamiętnią Marsz Śmierci
29 stycznia 2025 r., w środę odbędą się uroczystości upamiętniające Marsz Śmierci. O 16:30 rozpocznie się spotkanie na cmentarzu żydowskim - skrzyżowanie ulic Wrocławskiej i Chmielnej. Prezydent Miasta Zielona Góra, Marcin Pabierowski przywita zgromadzonych uczestników. Następnie rozpocznie się marsz pamięci trasą: cmentarz żydowski, pomnik pamięci (skrzyżowanie ulic Lwowskiej i Wrocławskiej), kamień pamiątkowy w miejscu dawnej synagogi (plac Powstańców Wielkopolskich). O 18:00 zaplanowano spotkanie w Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze,wstęp jest wolny. W programie: krótki wykład o historii obozu i Marszu Śmierci. Odczytanie wspomnień Gerdy Weissmann-Klein, więźniarki obozu w Grünbergu. Recital fortepianowy Katarzyny Wasiak.
